ABERASYON NEDİR?
Astronomide
bir yıldızın gerçek yerinden farklı bir yerde görülmesi olayı. Eğer bir kimse
bir yıldıza bakarsa, bakış doğrultusu, yıldızı kendisi ile birleştiren doğru
ile çakışmaz. Bakış doğrultusu ile gerçek doğrultu arasında küçük bir açı farkı
vardır. Bu fark; dünyanın dönmesinden, ışığın hızının sonlu olmasından ve
atmosferdeki kırılmalardan meydana gelir. Eğer bakış açısı, dünyanın dönüşüne
dik ise en büyük sapma açısı 20,47 yay saniye olarak bulunur.
Yıldızlardan
gelen ışığın sapması, 1700’lerin başlarında James Bradley tarafından Y.
Draconis yıldızının günlük yer değiştirmesini incelerken bulunmuştur. Bradley,
yıldızın güneş doğarken bakıldığında en güneyde ve yarı sene sonra ise güneş batımında
bakıldığında en kuzeyde bulunduğunu tespit etmiştir. Bu ve benzer gözlemlerden
Bradley, yıldızın yer değiştirmesinin daima dünyanın dönme yönünde olduğunu
tespit etmiştir. 1729’da Bradley bunu doğru biçimde açıklamıştır. Bradley,
dünyanın dönme hızından ve hesapladığı sapmalardan, daha önce elde edilmeyen
bir hassaslıkla ışığın hızını hesaplamıştır. Bradley’in bu incelemesi, Güneş’in
ve diğer yıldızların Dünya etrafında döndüğü iddialarının ortadan kalkmasına
sebep olan en son ilmi açıklama olmuştur.
Optikte,
merceklerin kendilerinde bulunan hassalardan dolayı görüntüleri bozması olayına
da “aberasyon” denir. Optik sapma, görüntünün kalitesini ve yerini ideal
yerinden saptırır. Ana optik sapmalar; distorsiyon (çarpıtma), alanın eğriliği,
astigmatizm, boyuna küresel sapma, büyütme bozukluğu ve kromatik sapmadır.
Şimdi bunları
sırasıyla inceleyelim:
Ana Optik Sapmalar:
1. Distorsiyon: Merceğin, eşyanın
bulunduğu uzaydaki konum bağlantılarını görüntü uzayında meydana
getirememesidir. Açısal ayrılma ile büyütme oranında ve odak uzaklığında
meydana gelen değişmelerden kaynaklanır. Bunun sonucu olarak eşya düzleminde
kenarda bulunan doğru, eğrilmiş olarak görülür. Eğer görüntü çizgisi görüntü
merkezine doğru konkavsa, merceğin negatif distorsiyonu var denir. Eğer dışarı
doğru konkavlık varsa, merceğin distorsiyonu pozitiftir.
2. Alanın eğriliği: Merceğin, düzlemde
bulunan bir eşyanın görüntüsünü düzlemde değil, bir eğrilikli yüzeyde meydana
getirmesidir. Bunun bir türüne “astigmatizm bozukluğu” da denir.
3. Boyuna küresel sapma: Bir merceğin
ışık geçiren bölgesinin yarıçapı ile odak uzaklığında meydana gelen değişimdir.
Eğer bu sapma odak uzaklığı yanında büyükse, diğer mercek bölgelerinden gelen
net olmayan görüntülerden dolayı net bir görüntü elde edilemez.
4. Büyütme bozukluğu: Mercekteki aynı
merkezli daire bölgesinin farklı büyütmelerinden dolayı ortaya çıkar. Böyle bir
bozukluğun mevcudiyeti, tam eksende bulunmayan bir cismin, hafif kuyruklu
yıldız şekli gibi bulanık bir görüntüsünü meydana getirir.
5. Kromatik bozukluk: Merceklerde
kırılma indisinin, dalga boyu ile değişmesinden meydana gelir. Bu ise ışığın
saçılmasını beraberinde getirir. Enine kromatik bozukluk, gelen ışığın rengine
(veya dalga boyuna) bağlı olarak görüntü büyüklüğünün değişmesine sebep olur.
Aynı zamanda farklı renkler için odak uzaklığının değişmesini ortaya çıkarır.
bilgi@superbeyin.net
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
