OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE BEYİN GELİŞİMİNİN GENEL HATLARI

5 aylık fetüs, 5 duyunun duymak ve dokunmak olmak üzere ikisine sahip olur. Küçücük kafasında her dakika 50.000 yeni hücre oluşmaktadır. Beyin öyle hızlı gelişmektedir ki 6. ayda hızla büyüyen beyin kabuğu kafatasına sığmak için kıvrımlar oluşturmaya başlar.

7. ayda fetüs beyni tüm yaşamı boyunca sahip olacağı 100 milyar beyin hücresinin hemen tamamını oluşturmuştur.
 Her bebek düşünme, görme, duygu gibi beyin fonksiyonlarından sorumlu yaklaşık 100 milyar sinir hücresi ile doğar. Hayatın ilerleyen dönemlerinde ise bu doğuştan gelen 100 milyar sinir hücresinin üzerine yenileri üretilmemektedir.

Sinir hücreleri sinaps adı verilen küçücük boşluklarla birbirlerine bağlanırlar ve beynin çeşitli fonksiyonlarını yerine getiren kümeler oluştururlar. Doğumdan sonraki ilk sekiz ay boyunca sinir hücreleri arasında bağ oluşumu şaşırtıcı derecede hızlıdır. Sekiz ayın sonunda yaklaşık 1000 trilyon sinaps oluşmuştur. Bu sinapsların günlük yaşamdaki ihtiyaçlara ve uyaranlara bağlı olarak bir kısmı korunur, kullanılmayanlar ise zamanla kaybolur ve çocuk 10 yaşlarına geldiğinde sinaps sayısı erişkinlerdeki seviyesine ( 500 trilyon) iner.
Yaşamın ilk aylarında oluşan bu bağlantılar, bebeğe dışarıdan gelen uyaranlarla güçlendirilmekte ve kalıcı hale getirilmektedir. Bu uyaranları verenler de çoğunlukla bebeğin anne baba ve yakın çevresi ile bakımında yardımcı olan kişilerdir.
Görme ve konuşma yeteneğini oluşturan beyin sistemleri çok erken dönemlerde şekillenmektedir.(ilk 8 ay) Araştırmalar bebeğin doğumundan hemen sonraki erken dönemlerden başlamak üzere gördüğü ve duyduğu tüm olayların ileriki dönemlerde kendi görüş ve konuşma yetenekleri üzerinde derin bir etki bıraktığını ve şekillendirdiğini göstermektedir.
Gelişim; biyolojik özellikler, kalıtım, içinde bulunulan çevre, beslenme gibi birçok durumun etkin rol oynadığı çok yönlü ve karmaşık bir süreçtir.

Gelişim dönemlerini birbirinden kesin sınırlarla ayırmak olası değildir. Bebek için her fiziksel ve psikolojik gelişim bir sonraki dönem için önem taşır ve kendinden önceki dönemden etkilendiği gibi, bir sonraki dönem içinde belirleyici olmaktadır.

0-6 yaş, zekâ gelişiminde belirgin rol oynar. Bu süreçte anne ve babalar bebek ve çocuklarını yönlendirebilir. Bebek ve çocukların zekâ gelişimi çeşitli aktivitelerle desteklenebilir.
Zekâ gelişimi için özellikle 1. ve 3. aylar arasındaki dönemde beslenme ve uyku düzeni sağlamak lazım. Oda karanlık olmalı. Bu büyüme ve endorfin hormonları açısından çok gerekli.
BİLİMSEL BAZI AYRINTILAR
Bilim adamları beyin gelişiminin en önemli kısmının ilk 6 yıl içinde gerçekleştiğini söylüyorlar.
Bir bebek doğmadan önce beyin hücreleri ve nöronlar oluşur. Doğumda bir bebeğin beyni bir yetişkinin beyninin % 25'i kadardır. Doğumda beynimizin işlevleri olan düşünme, anımsama, duygusal ve sosyal davranışlar gelişmemiştir. (Early Brain Developmenat and Child Care 1999)
Doğumdan sonra nöronlar arası bağlantılar (sinapslar) oluşmaya başlar. İlk bir yıl içerisinde milyonlarca bağlantı oluşmuş olur. 2 yaşında bir bebeğin beynindeki bağlantılar bir yetişkin beynindekilerden iki kat daha fazladır. Dışarıdan uyarı almamış nöronlar diğer nöronlarla bağlantıya geçmezler. İlk bağlantılar şekillendiğinde, beyin bu mevcut bağlantıları geliştirmeye başlar. Çocukluk tecrübeleri beynin çalışan devrelerinde hangi hücrelerin kullanılacağında belirgindir. Uyarılmamış ve kullanılmayan hücreler elenirler. Bir bebek 3 yaşına geldiğinde, beyninin fiziksel büyümesinin % 90'ını tamamlanmıştır.
Yaşamın ilk 10 yılında iyi uyarılmış nöral bağlantılar büyürler, kuvvetlenirler, daha iyi organize olurlar.
3-6 yaş arasında nöronlar arasındaki bağlantılar en üst seviyede gerçekleşir.
Çocukluk döneminin geçtiği yaşam ve çevre koşulları beyin işlevselliğini olumlu veya olumsuz etkilediği, oyun oynamayan ve çok az dokunulan çocuklarda beyin gelişiminin akranlarından %20-30 daha az olduğu kanıtlanmıştır.

 Zeynep Yıldız

zeynep@akiskitap.com

Kaynak: www.gencgelisim.com