Yaşanan bir olayın insanlarda yaratacağı stresin derecesini
ve yaşanan stres ile nasıl baş edileceğini belirleyen en önemli etmenlerden
birisi de kişilik yapısıdır. Kişilik yapısı, insanın herhangi bir olayı nasıl
algılayacağını ve değerlendireceğini, yaşadığı olaya nasıl bir tepki
göstereceğini belirleyen önemli bir etmendir.
Bu nedenle kişilik yapısını bilen, başka bir deyişle kendini tanıyan bir kişi yaşadığı olayların hangisinin kendisinde stres yaratacağını öngörebilmektedir. Diğer yandan, bir insan kendini ne kadar iyi tanıyorsa, başka bir deyişle kişilik yapısını ne kadar iyi biliyorsa, yaşadığı stresle baş etme gücü de o kadar artmaktadır.
Bu nedenle kişilik yapısını bilen, başka bir deyişle kendini tanıyan bir kişi yaşadığı olayların hangisinin kendisinde stres yaratacağını öngörebilmektedir. Diğer yandan, bir insan kendini ne kadar iyi tanıyorsa, başka bir deyişle kişilik yapısını ne kadar iyi biliyorsa, yaşadığı stresle baş etme gücü de o kadar artmaktadır.
Kendini
tanıyan kişi, yaşadığı olayların kendisini ne kadar zorlayabileceğini önceden
tahmin edebildiği gibi, önlem almaya olanak sağladığı ve stres yaşadığında
kendisini neyin rahatlattığını bildiği için stresle daha kolay baş
edebilmektedir.
Strese
yatkınlık yaratan kişilik yapıları konuşulduğunda, ilk akla gelen A tipi ve B
tipi kişiliklerdir. Bu da her kişilik yapısının kendine özgü stres yaratıcı
etkisinin gözden kaçmasına neden olmaktadır. Stres yaşayan herkes A tipi
kişilik yapısına sahip değildir. Herkes kişilik yapısının özelliklerine göre
farklı nedenlerle değişen nicelik ve nitelikte stres yaşayabilmektedir.
Aşağıda
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından tanımlanan bazı kişilik yapıları kısaca
tanımlandıktan sonra hangi olayların onlar için daha çok stres yaratacağı ele
alınacaktır. Bu sınıflamada A tipi ve B tipi kişilik yapıları bulunmamaktadır.
Bilindiği gibi A tipi kişilik yapısına sahip kişiler rekabetçi, hırslı,
sabırsız, telaşlı, tez canlı, yerinde duramayan, gergin, sıkıntılı, saldırgan,
iş düşkünü ve zamanla yarışan insanlardır. B tipi kişilik yapısına sahip
kişiler sakin, dingin, sabırlı, ağırdan alan, hoşgörülü, rahat ve kimseyle
yarışmayan insanlardır. A tipi kişilik yapısına sahip kişiler stres yaşamaya
yatkın iken, B tipi kişilik yapısına sahip kişilerin stres yaşamaya
yatkınlıkları daha azdır. Fakat bu noktada üzerinde durulması gereken konu,
stres yaşayıp yaşamama ile ilgili kişilik özelliklerinin yalnız A tipi ve B
tipi kişilik yapısı ile sınırlı olmadığıdır. Aşağıda her kişilik yapısına özgü
stres yaşama nedenleri ele alınacaktır.
KİŞİLİK YAPILARI
1.Paranoid
Kişilik Yapısı:
Paranoid
kişilik yapısına sahip kişiler kolay kolay kimseye güvenmeyen, kuşkucu,
alıngan, kuruntulu, önyargılı, her şeyde art niyet arayan, pireyi deve yapan,
tartışmacı ve kavgacı insanlardır. Bu özellikleri olan insanlar için en stres
yaratıcı durum, belirsizliğin hâkim olduğu ve güvenin kaybolduğu ortamlardır.
İş arkadaşları ya da yakınlarının kendilerine bilgi vermeden, onu yakından ya
da uzaktan etkileyecek (iyi niyetle yapıldığı çok açık bile olsa) bir iş
yapmaları, bu insanlarda arkalarından dolap çevrildiği ve kendilerine bir
kötülük yapılacağı düşüncelerinin uyanmasına neden olur. Başka bir deyişle,
güveni sarsan ve belirsizlik yaratan her olay, bu insanların stres yaşamasına
neden olmaktadır.
2.Şizoid
Kişilik Yapısı:
Şizoid
kişilik yapısına sahip kişiler, yakın ilişkiler kurmaktan kaçınan, yalnız
kalmayı yeğleyen, duygu ve düşüncelerini ifade etmeyen, içe dönük insanlardır.
Bu özellikleri olan insanlar için en stres yaratıcı durum, insanlarla ilişki
kurmak zorunda kalacak olmaktır. Örneğin, iş yerinde başka insanlarla ilişki
kurmayı gerektiren ve birçok insan için stres yaratmayacak bir görev
kendilerine verildiğinde çok zorlanırlar.
3.Antisosyal
Kişilik Yapısı:
Antisosyal
kişilik yapısına sahip kişiler, toplumun kurallarını çiğneyen, dürtülerini
erteleyemeyen, öfkesini denetleyemeyen, vicdani duyguları gelişmemiş, bencil
insanlardır. Bu özelikleri olanlar için en stres yaratıcı durum, denetimli ve
disiplinli bir ortamda kalmaktır. Canının istediğini canının istediği zamanda
yapmasına, keyif ve eğlenceden mahrum kalmasına yol açacak her şey onları
zorlar. Başkalarının ne hissedeceğini, işin zamanında ve düzgün yapılıp
yapılmamasını hiç dert etmemeleri nedeniyle, yetiştirilemeyen işler birçok
insanda rahatsız edici stres yaratırken, antisosyal kişilik yapısına sahip
insanlar bunu hiç umursamazlar.
4.Borderline
Kişilik Yapısı:
Borderline
kişilik yapısına sahip insanlar tutarsız, çelişkili, istikrarsız, fırtınalı bir
yaşamı olan, terk edilmeye ve ayrılmaya duyarlı, öfkesini denetleyemeyen
insanlardır. Bunlar için en stres yaratıcı durum, tutarsız davranışlarını
tolere edemeyen ve onların çelişkili davranışlarına tepki gösteren insanlarla
bir arada olmaktır. Kendilerinin gösterdiğine benzer bir tepki gösterildiğinde
insan ilişkilerinde ciddi çatışmalar yaşayabilmektedirler.
5.Histriyonik
Kişilik Yapısı:
Histriyonik
kişilik yapısına sahip kişiler dikkat çekmek ve ilgi odağı olmak isteyen,
gösterişli ve çekici olmaya çalışan, ayartıcı ve baştan çıkarıcı, dışa dönük ve
sosyal insanlardır. Bu kişiler için en stres yaratıcı durum, dikkat çekme ve
ilgi odağı olma çabalarına karşın çevrelerindeki insanların kendilerine
bekledikleri ilgiyi göstermemeleridir. Bu özellikleri nedeniyle, bulundukları ortamda
kendi cinsiyetlerinden kişilerde rekabet etme duygusu yaratırlar. Özellikle
yönetici konumundaki insanların kendilerine göstereceği ilgiyi çok önemserler.
6.Narsistik
Kişilik Yapısı:
Narsistik
kişilik yapısına sahip insanlar "üstün" bir kişi olduğunu düşünen,
övünmeyi ve övülmeyi çok seven, ayrıcalıklı bir kişi olduğuna inanan,
karşısındakine aldırış etmeyen ve eleştirilmeye katlanamayan insanlardır. Bu
özellikleri olan insanlar için en stres yaratıcı durum, büyüklüklerini tehdit
eden ortamlardır. Yaptıkları işler nedeniyle bir eleştiri aldıklarında,
kendilerini öven insanlar bulunmadığında ve dalkavukların çekilmesi durumunda
çok zorlanırlar. Özellikle önemsedikleri ve yönetici konumundaki insanlar
tarafından eleştirilmek, bu insanlar için yıkıcı bir durumdur.
7.Çekingen
Kişilik Yapısı:
Çekingen
kişilik yapısına sahip insanlar, toplum içine girmekten kaçınan, ürkek,
sıkılgan, utangaç, özgüveni düşük, ilişki kurmaktan kaçınan insanlardır. Bu
özellikleri olan insanlar için en stres yaratıcı durum, kendilerini
göstermesini, insanlarla ilişki kurmasını ve karar vermesini gerektiren
ortamlarda bulunmaktır. Topluluk önünde konuşacak olmak, birçok kişi için
eğlendirici olan bir davete katılmak, amir konumundaki insanlarla görüşme
yapmak bu insanlarda stres yaratır.
8.Bağımlı
Kişilik Yapısı:
Bağımlı
kişilik yapısına sahip kişiler, tek başına karar veremeyen ve başkalarının öğüt
ve desteğine gereksinim duyan insanlardır. Bu özellikleri olan insanlar için en
stres yaratıcı durum, kendi başlarına karar vermeyi gerektiren bir durumla
karşı karşıya kalmalarıdır. Sıradan işlerde bile kendi adına karar veren
kişinin kendisinden uzaklaşacağını düşünmek ya da böyle bir olasılığın çıkması
bu insanları çok zorlar.
9.Obsesif
Kompulsif Kişilik Yapısı:
Obsesif
Kompulsif kişilik yapısına sahip kişiler mükemmeliyetçi, ayrıntıcı, kuralcı,
inatçı, titiz, sorumluluk duyguları aşırı gelişmiş, iş düşkünü, duygusal olmayı
zayıflık olarak gören, mantığı ön planda tutan, düzen ve temizlik düşkünü,
kolay karar veremeyen ve para harcama konusunda tutumlu insanlardır. Bu
özellikleri olan insanlar için en önemli stres kaynağı, kontrolü kaybedecekleri
bir durumla karşı karşıya kalmaktır. Bazı şeyleri tasarladığı gibi
yapamayacağını düşünmek en büyük korkularıdır. İş yerinde ya da evde düzenin
istedikleri gibi işlememesi, günlük programlarını bozacak ek işlerin çıkması bu
kişilerde stres yaratır.
Görüldüğü
gibi, insanın kişilik yapısı onun ne tür olaylardan daha fazla etkileneceğini
belirleyen önemli bir etmendir. Kişinin yaşayacağı olayın kendisini ruhsal
olarak nasıl etkileyeceğini öğrenmesi için kişilik özelliklerini bilmesi
gerekmektedir. Kendini iyi tanıyan bir kişi, yaşayacaklarını öngörüp tedbir
alabilir.
Kaynak: www.gencgelisim.com