Kişilik, bireyin doğuştan getirdiği ve sonradan kazandığı,
onu başkalarından ayıran yetenek, güdü, tutum, görüş, inanç, duygusal tepki,
biliş biçimleri ve karakter gibi özelliklerinin bütünüdür. Kişiliğin ana
çizgileri 6 yaşına kadar şekillenir. Son biçimini de ergenlik döneminin
devamında, gençlik çağında alır. Kişilik uzun sürede oluştuğu için değişmesi
oldukça zordur. Bireyin anne karnındaki gelişimi ile kişiliğin oluşma süreci de
başlamış olur.
Psikoloji
dünyasının önemli isimlerinden Erikson’a göre insan kişiliğinin oluşumu, yaşamı
boyunca geçirdiği 8 kritik döneme bağlıdır. Bu dönemler hakkında bilgi
edinmemiz, kişiliğin oluşumunu ve sonraki ergenlik dönemini kavramamıza yardımcı
olacaktır.
1. Kritik Dönem: Güvene Karşı Güvensizlik:
Doğumdan bir yaşına kadar olan dönemdir. Bu dönemde bebek güvenmeyi
güvensizliği öğrenir. Anne ya da anne yerine geçen kişi bu dönemde birincil
öneme sahiptir. Çocuğun sevilmesi, okşanması, annenin bebeğe sıcaklığını
hissettirmesi, bebeğin kendini güvende hissetmesini ve gelecekte güvenli bir
birey olmasını sağlar.
2. Kritik Dönem: Bağımsızlığa Karşı Utanma
ve Şüphecilik: 12 aydan 3 yaşına kadar süren bu dönemde çocuklar, kendi
çevrelerini kontrol etmek, güçlerini göstermek isterler. Eğer bebek aile
tarafından bu dönemde desteklenir, çevresini keşfetmesine izin verilirse,
ilerde bağımlı bir birey haline gelmez, kendine güveni gelişir.
3. Kritik Dönem: Girişkenliğe Karşı
Suçluluk Duygusu: 3-6 yaş arası dönemdir. Merak duygusunun doğal olarak
geliştiği bu dönemde, eğer aile tarafından çocuğun girişkenliği desteklenmezse
çocuk suçluluk psikolojisi ile büyür. Diğer yandan, yine bu dönemde her yaptığı
onaylanan çocuk ise ahlâki gelişim bakımından olumsuzluklarla karşılaşır.
4. Kritik Dönem: Başarıya Karşı Aşağılık
Duygusu: 6-12 yaş dönemini kapsar. Çocuk artık büyümüş, okula başlamış,
aile dışındaki sosyal çevrenin elemanı olmuştur. Aileden çok arkadaşları ve
öğretmenleri, çocuğun hayatında ön plandadır. Bu dönemde çocukta işi planlama,
iş birliği yapma, öğrenme, işi başarma duyguları hâkimdir. Bu nedenle çocuğa
ailesi ve öğretmenleri tarafından yaşına uygun sorumluluklar verilmelidir.
Bu dönemde arkadaşlık ilişkilerine verdiği önem arttığı için arkadaşlarının sorgulanması, eleştirilmesi çocuğun aileden uzaklaşmasına sebep olabilir. Bu nedenle aile, çocuğun arkadaşlarını yakından tanımaya çalışmalı, eve davet etmeli, aileleri ile görüşmeli, bunu yaparken de çocuğa güvensizlik duygusu vermeden hareket etmelidir.
Bu dönemde arkadaşlık ilişkilerine verdiği önem arttığı için arkadaşlarının sorgulanması, eleştirilmesi çocuğun aileden uzaklaşmasına sebep olabilir. Bu nedenle aile, çocuğun arkadaşlarını yakından tanımaya çalışmalı, eve davet etmeli, aileleri ile görüşmeli, bunu yaparken de çocuğa güvensizlik duygusu vermeden hareket etmelidir.
5. Kritik Dönem: Kimlik Kazanmaya Karşı Rol
Karmaşası: 12-18 yaş arası dönemdir. Genç, artık hızlı bir fizyolojik
değişim içerisindedir. Ergenlik dönemi de denilen bu aşama oldukça sancılı
geçer. Genç, başarılı olup olamayacağı problemini sürekli kafasında
taşır. Aileye karşı itaatsizlikler, asi davranışlar, bedensel gelişimin
takip ettiği sakarlıklar da bu aşamada çok sık görülür.
Sakarlıkların
Sebebi: Hızlı büyüme ve uzama, kasların eşgüdümlü çalışmasını aksatır. Genç
utangaç olur. Yeni haliyle girdiği ortamda rahat değildir. Herkesin kendisini
gözetlediğini sanır. Boyu birden uzayan bu gençten boyuna göre değil, yaşına
göre, yaşına uygun davranışlar beklenmelidir. Genç, yine bu dönemde çok katı
kurallar geliştirir. Çok seçenekli ya da olasılıklı düşünebilme güçlüğünden
ötürü, geliştirdiği kuramlara dayanıksız, körü körüne bir diretme veya bağlılık
gösterebilir. Genç, fiziksel değişikliklerin arttığı bu dönemde, duygusal
gelişimi biraz daha geriden geldiği için arada bir dengesizlik ve uyumsuzluk
yaşar. Adeta toy bir sürücü gibi arabasını doğru yolda tutmaya çabalamaktadır.
Sevilay
Şimşek
sevilay_zafer@hotmail.com
Kaynak: www.gencgelisim.com